Neurologie: anterieure cingulate cortex
De
anterieure cingulate cortex (groen in de illustratie rechts) is het voorste deel
van de cingulate cortex of cingulate gyrus, de eerste gyrus of winding van de
cortex gezien vanuit het midden van de hersenen en de tekening.
Erboven, gescheiden door de cingulate sulcus of groef (de dikke lijn), ligt de
neocortex, en eronder eerst de hersenbalk (oranje in de illustratie - hier als
het ware dwarsdoorsneden), de bundel van verbindingslijnen tussen de linker en
rechter hersenhelft. De naam "cingulate" is naar het Latijnse woord voor "band"
- de cingulate gyrus ligt als een band op en rond hersenbalk. Onder de
hersenbalk is een gebied geel gekleurd, waarin de onderdelen, de organen, van de
emotionele hersenen
liggen, die de vormen van gedrag aansturen die de mens deelt met zowel
zoogdieren als reptielen.
Omdat de neocortex het modernste onderdeel van de hersenen is, heeft de
cingulate cortex dus iets van een tussenpositie tussen de oudere en nieuwere
hersendelen, hetgeen wordt weerspiegeld door structurele verschillen met de rest
van de cortex. De cingulate cortex, met name het anterieure deel, heeft een
windingstructuur van voren naar achteren
(of "parasagitaal" - het sagitale vlak deelt het lichaam in middendoor in links
en rechts) in plaats van van links naar rechts. Deze windingsvorm komt ook voor
in de neocortex bij niet-primaten. Ook heeft de cingulate cortex niet de
zes-lagige neuronstructuur of neurale netwerk
van de neocortex.
Vanwege die enigszins dubbelzinnige positie wordt de cingulate cortex regelmatig
geschaard in het limbische systeem
(Wikipedia), één van de namen voor het emotionele hersendeel in mensen. Merk op
dat de naamgeving en indeling van structuren in de hersenen in de
(internet-)literatuur sowieso enige inconsistentie vertoont - hetzelfde geldt
voor de illustraties, vandaar dat er hier soms meerdere worden gebruikt.
Een andere zaak waarin de (anterieure) cingulate cortex zich onderscheidt is de
aanwezigheid van spindelneuronen
. Dit zijn hoogstwaarschijnlijk relatief moderne neuronen, waarschijnlijk
ontstaan als lange-afstands- en/of snelle verbindingselementen - de enige andere
plaats waar ze voorkomen is in de prefrontale cortex, het modernste deel van de
hersenen.
Binnen
de anterieure cingulate cortex is er ook weer onderscheid te maken tussen het
soort verbindingen die ze heeft. Het ventral
(buikliggend) deel is verbonden met de emotionele moduli - de amygdala, nucleus
accumbens
, hypothalamus, and anterior insula. Het dorsal (rugliggend) gedeelte is
verbonden met de prefrontale cortex (het uiterst voorste gedeelte) en de
pariëtale cortex (bovenop ietwat naar achteren).
Alleen al deze structurele eigenschappen doen vermoeden dat, ten eerste: de ACC
van oorsprong een ouder deel van de cortex is, dat in mensen in de loop van de
evolutie aangepast is aan een andere rol, misschien omdat een deel van de
functies overgenomen zijn door de hogere delen van de cortex. En ten tweede dat
die nieuwe rol van de ACC bestaat uit het afwegen en/of onderhandelen en/of
regelen van de impulsen uit de oudere emotionele en modernere rationele delen
van de hersenen. Dat geeft de ACC een rol lijkend op die van de thalamus
, welke de brug vormt tussen hersenstam en emotionele hersenen.
Deze rol staat deels al beschreven in de (internet) literatuur als in Wikipedia
, met name de rol
in foutdetectie, maar dit soort kennis is dermate modern, dat ze bijna
dagelijks bijgesteld wordt door nieuw onderzoek dat in publiciteit komt,
meestal door de brandnieuwe fMRI scanningtechnieken. Onder een paar van dit
soort artikelen (de Volkskrant, 20-08-2009, van verslaggeefster Malou van Hintum):
Een voorbeeld uit de ontwikkelingspsychologie waarbij het vermoedelijk om de ACC
gaat is de zogenaamde marshmallow-test. Een kind krijgt van een
assistente een snoepje op een schaaltje aangeboden, met de boodschap dat als het
wacht met opeten tot de juffrouw terug is, hij er twee krijgt. Onder een
bepaalde leeftijd heeft dat geen zin: het kind propt het snoepje in de mond.
Boven een bepaalde leeftijd ook niet: het kind weet dat het "gewoon" even moet
wachten. De schakelleeftijd ligt rond de drie tot vier - het levert prachtige
taferelen op, zie de illustratie rechts en het filmpje hier
.
Wat hier in werking komt is het deel van het brein dat het
emotionele tegen het rationele afweegt. Het emotionele brein ziet alleen het
eten, en hapt toe. Zowel bij honden als apen komt het echt niet verder. Sommige
dieren maken wintervoorraden aan, maar dat lijkt uitsluitend door de evolutie
ontstaan gedrag dat genetisch vastgelegd is, en niet voor aanpassing in de
praktijk vatbaar is. De afweging vindt vermoedelijk plaats vermoedelijk plaats
in de ACC, gezien de leeftijd waar het om gaat: op vier jaar zijn de emotionele
hersenen zijn nu wel volledig ontwikkeld, en nu komt het rationele deel in het
spel.
Met betrekking tot het genoemde ADHD is er al meer uitgewerkt (de Volkskrant, 05-09-2009, door Malou van Hintum):
Dit artikel laat zien dat er twee soorten
koppeling naar het emotionele systeem zijn: naast de input van de Mars-keuze in
het vorige artikel, ook een output in de vorm van "beloning" voor voor goede
keuzes en "straf" voor foute, omdat die "beloning" en "straf" bestaan uit
activiteiten van het emotionele, die activiteit zijnde de uitscheiding van
stoffen als serotonine en dopamine.
ADHD is één van de mogelijke storingen in het regelcircuit waar de ACC
deel van uitmaakt. Hieronder gaat het over de meer ernstige gevallen - de
ACC wordt hierin niet genoemd, maar het is overduidelijk dat deze ook hier
een cruciale rol heeft (NRC Handelsblad, 15-08-2009, door Niki Korteweg):
Dit wat betreft de stand van zaken in 2009. In 2013 worden, zoals voorspeld
dat zoiets zou gebeuren, meer details duidelijk
(de Volkskrant, 05-12-2013, van verslaggever Mark Mieras):
Het allereerste dat deze bevindingen verder
onderbouwen is de hoge mate van modulariteit van de hersenen: voor een aparte
functie een aparte module. Dus zelfs voor dingen die eerder op het
psychologische dan op het neurologische vlak geplaatst worden als
"doorzettingsvermogen".
Het tweede wat hier naar voren komt is dus de onderbouwing
van de rol van de cingulate cortex als modulator en bestuurder van emotionele
impulsen:
En hieraan dan nog de toevoeging dat het met name voor dit geval van
"doorzettingsvermogen" heel wel mogelijk is dat dit eerdere gaat over impulsen
uit de hersenstam
dan uit de emotionele hersenen
, omdat doorzettingsvermogen zo nauw verbonden is aan de reflexmatige keuze
tussen "vecht, vlucht, of bevries"-gedrag.
Nog een activiteit
van de ACC, hieronder niet beneomd maar nazoeken leverde dat op (de Volkskrant, 16-03-2020. door Joris Westerveld):
Tjonge ... Dat men dat niet weet ...
Ratten zijn ook zoogdieren ... Zie hier
.
Dat gebied is dus de ACC.
Naar Neurologie, organisatie
, Psychologie lijst
, Psychologie overzicht
, of site home
.
|