Cynisme en idealisme

Cynisme is een bekende levenshouding, die meestal gezien wordt als een intellectuele vorm van negativisme . De bijbehorende persoonlijkheid en personen zijn behandeld hier , en om dat cynisme een eigenschap van mensen is, zijn er natuurlijk vele maten en soorten van. En tevens zijn er diverse redenen om cynicus te worden.

Een van de meest voorkomende redenen om cynicus te worden is het verlies van een ideaal. Die is zelfs zo bekend, dat er een zegswijze aan is verbonden: "Wie in zijn jeugd niet links is, heeft geen hart, en wie ouder geworden niet rechts is, heeft geen verstand." Dat wil zeggen: als jongere heb je idealen vanuit je emoties, en als oudere, met je verstand, weet je wel beter - dat wil zeggen: het hebben van idealen is een emotie, en het idee van "ieder voor zich", want dat is waar "rechts" altijd op neerkomt, is een vorm van verstand. Of ook wel: het is op grond van verstand niet mogelijk om aan idealen te doen - en waar het tegenovergestelde van "ieder voor zich" vertaald kan worden "ook aan anderen te denken", komt het gezegde neer op: het is op grond van verstand niet mogelijk om "ook aan anderen te denken". Waarmee we hebben laten zien dat deze zegswijze zelf een vorm van cynisme is.

Veelvoorkomende voorbeelden van de idealist vervallen tot cynicus zijn ex-socialisten en ex-communisten. Hier vinden we meteen een verdere bevestiging van de relatie tussen idealisme en cynisme, want de verandering naar cynisme ziet men niet eerder bij socialisten, die lager staan op de ladder van idealisme, maar juist bij communisten: hoe hoger het ideaal, hoe makkelijker (en dieper) de val.

Het wisselen tussen idealisme en cynisme is het gevolg van een ander denkproces, namelijk dat van het zwart-wit denken . Er is een neiging in de mens die bijna natuurlijk lijkt, in dat mensen zaken die heel licht grijs zijn graag tot wit maken, en het heel erg donkere graag zwart. Het hoofd kan kennelijk makkelijker in zwart-wit denken. Is de lichtgrijs-donkergrijs situatie eenmaal vertaald in een zwart-wit situatie, is het dan kennelijk weer een hele teleurstelling als die zwart-wit situatie niet zo heel erg zwart-wit blijkt te zijn.

Wat men dan vaak ziet is een heen-en-weer zwalken, zie onderstaande voorbeeld (de Volkskrant, 24-11-2007, column van Marjolijn Februari ):
  Vindt Katie Melua het nu wel of niet erg dat de wereld vergaat?

... Er hing, althans, deze week een wijdverbreide en breed gedeelde weerzin tegen het nieuws in de lucht. De weigering om nog langer kranten te lezen. Ik wilde erover schrijven, maar toen bleek iedereen er al over geschreven te hebben - in diezelfde kranten die niemand dus meer wilde lezen.
    Het begon te tikken toen ik op een lange tocht naar het Noorden in de auto luisterde naar het nieuwe album Pictures van Katie Melua. Dat was op mijn pad gekomen en ik verbaasde me er nogal over. In haar nummer If the lights go out zingt Melua vriendelijk en tamelijk onverschillig dat het er niet toe doet als de wereld over een paar jaar vergaat. Niet aan denken, zingt ze, geen zorgen over maken. pluk de dag.
    'They say the world must end somehow, they say the end's not far from now; I think they're wrong, don't worry your life away, start living for today, don't think about tomorrow...
And if the lights go out on all of us, in just a year or two, and if the sky falls down like pouring rain, then I'Il be here with you, I'Il go down with you.'
    Deze laconieke tekst deed denken aan een uitspraak van documentairemaker Roel van Dalen in Het Parool van vorig weekend. Na jarenlang ellende te hebben gefilmd over de hele wereld, wilde hij nu alleen nog innige en lieve onderwerpen filmen. 'Naarmate ik ouder word, word ik kwetsbaarder. Ik lees bijna geen kranten meer, omdat ik me niet meer in narigheid wil verdiepen. Ik wil me alleen nog met mooie dingen bezighouden.'
    Katie Melua leek zich aan te sluiten bij deze weerzin tegen narigheid in de kranten. Maar het gekke was, en om die reden begon ik me te ergeren, dat ze een paar nummers verder precies bet tegenovergestelde zong. Nu maakte ze zich opeens zorgen over de wereld en keek neer . op de onverschilligheid die ze net zelf nog zo had aangeprezen. 'Looked through the paper.
Makes you want to cry. Nobody cares if the people live or die.'
    Hoe zat dat? Vond ze het nu wel of niet erg dat de wereld vergaat? Make up your mind, Katie, mopperde ik. Je bent de favoriete popster van onze eigen Balkenende, dat geeft je een verantwoordelijkheid voor het politieke standpunt van Nederland waar het de ondergang van de wereld betreft. We moeten weten of we de kranten nog dienen te lezen en of ze nog een functie hebben in het brengen van slecht nieuws.
    ... Maar nauwelijks was ik op de plaats van bestemming aangekomen en bladerde ik door de kranten, of ik zag dat iedereen het onderwerp al onder handen had genomen. Volkskrantcolumnist Bert Wagendorp schreef over zijn toenemende onverschilligheid voor het nieuws. 'Ik heb de wereld, dat kleine dorp, van me afgeduwd. En ik niet alleen. Ik heb eelt op mijn ziel en ik ben de enige niet. Bangladesh interesseert ons geen ruk.' ...

De hartekreten van Bert Wagendorp zijn een interessant voorbeeld, omdat hij als columnist met regelmaat te volgen is. En dat laat onmiddellijk zien dat ook deze uitspraken weer een eindige levensduur van geldigheid heeft. Want als een klein-dorpse politicus als Geert Wilders, van wie toch iedereen weet wat hij vindt, iets zegt dat volkomen in lijn is met die bekende mening, dat Bert Wagendorp de laatste zou zijn om zich daar nog over op te winden.
    Niets is minder waar. Bert Wagendorp gaat in zijn boosheid zo ver om Geert Wilders en proleet te noemen, hetgeen toch een bijzonder opgewonden opmerking is, voor een wel bijzonder klein-dorpse gebeurtenis uit Dorpsstraat, Ons Dorp .
    Nu geldt voor Bert Wagendorp ook dat hij een ideaal heeft: het multiculturele ideaal - dat blijkt uit zijn andere columns. En Geert Wilders zegt voortdurend dingen die dat multiculturele ideaal onderuit halen. Nu is dat meer gebeurt, maar Wilders doet het heel hard en duidelijk, en al vrij lang. En wat nu het echt ergerlijke is, is dat nog niemand in staat is gebleken die opmerkingen van Wilders onderuit te halen. Dus Geert Wilders tast Bert Wagendorp's ideaal aan. Kijk, en dat is nu een goede reden voor boosheid.
    Maar Bert Wagendorp is zelfs ook een voorbeeld van de andere kant van het zwalken tussen idealisme en cynisme. Want eigenlijk is Bert Wagendorp een cynicus, zo niet een rasechte cynicus, zoals zelfs zijn fans erkennen . Hij lijkt in veel opzichten op die beroemdere columnist en voorganger bij de Volkskrant: Jan Blokker, die voluit als cynicus wordt erkend . En toch heeft Bert Wagendorp dat multiculturele ideaal. Kennelijk wordt dat ideaal gebruikt als compensatie voor dat cynisme. Wat natuurlijk een zwakke basis is voor een ideaal, dus even makkelijk is hij er weer af, bijvoorbeeld als er een storm over Bangladesh trekt - wat niet zo bijzonder is, omdat er met enige regelmaat dodelijke stormen over Bangladesh trekken.
    De conclusie is dus dat idealisme en cynisme twee keerzijden zijn van dezelfde medaille: het onkritische zwart-wit-denken. Het is gewoon een probleem van het denken.
    Zoals nog eens overduidelijk blijkt uit het volgende stukje uit een artikel uit het Volkskrant-katern over psychologie 'Hart en ziel' (de Volkskrant, 01-12-2007, door Jolet Plomp):
  Beslissen doe je zo

Tussenstuk:
Vijf tips

4. Zoek niet naar perfectie, optimaliseer. Perfectie is niet haalbaar omdat we ons lot nu eenmaal niet voor 100 procent in handen hebben. Accepteer uw onvolkomenheid en zie elke beslissing als een experiment met (deels) onbekende afloop.

Zo simpel is het nu. En zwart-wit-denken is een hoogst simpele overtreding van dit hoogst simpele recept. Idealisten en cynici zijn simpele mensen, die bijzonder simpele denkfouten maken. En die met die denkfouten dingen doen in de wereld, die tot bijzonder vervelende uitkomsten leiden.


Naar Cynisme , of site home .

10 dec.2007