Bronnen bij Westerse organisatie: clan- en stamdenken

Onderstaand bronnen die het tegenovergestelde laten zien van de westerse manier van denken en organiseren zoals beschreven in Westerse organisatie

: het clan- of stamdenken (voor het familiedenken, zie hier

(de Volkskrant, 09-12-2005, door Thomas von der Dunk, cultuurhistoricus):

Unie strijkt niet alle plooien glad

... Waar (het vooruitzicht op) het lidmaatschap Spanje in een fatsoenlijke democratie veranderde, zou dat ook op de Balkan heilzaam werken, om van Turkije maar te zwijgen. Maar daarmee overschat hij, net als Bush met Irak, de mogelijkheid diepgewortelde samenlevingsstructuren door sturing van buitenaf in een paar decennia te veranderen. Servië is Spanje niet. Dat laatste was, ongeacht Franco, een westers land met de instituties van een civil society, niet gebaseerd op archaïsche clanverbanden, zoals die zich voorbij Sarajevo vertalen in patriarchaat, corruptie en cliëntilisme. ...

De zachte onderbuik van Europa

Het allerzachtst gedeelte (de Volkskrant, 30-08-2007, van verslaggeefster Leen Vervaeke):

Clanbelang gaat boven alles in Kosovo

Economische motieven spelen hoofdrol bij roep om onafhankelijkheid | Solidariteit ver te zoeken

Tussentitel: Zelfstandigheid zal politieke stabiliteit in provincie vergroten

... ‘In het Westen wordt altijd de interne solidariteit onder de Kosovo-Albanezen overschat’, zegt Vanoost. ‘Er is in Kosovo geen gevoel van: Kom, we gaan er met zijn allen tegenaan. Er heerst een zeer sterke clangebondenheid. Je zorgt dat je clan of je dorp het goed heeft; wat daarbuiten gebeurt, dat zal je worst wezen. Ook de politieke leiders verdedigen vooral de belangen van hun clan. ‘Algemeen belang’ is een concept dat men daar niet kent. Sommige politieke leiders willen daar verandering in brengen, maar die hebben geen aanhang omdat ze niet volgens de regels van de clan werken.’
‘Er is ook geen enkel respect voor de openbare ruimte. Binnen bij de mensen is het zeer netjes, maar buiten is alles vuil. Een goede manier om te zien dat je een dorp nadert, is als het vuil zich langs beide kanten van de weg begint op te stapelen.’ ...

De armoede die het gevolg is van het clandenken staat ook in de rest van het artikel, en uitgebreider in Westerse organisatie, bronnen

.

Verder naar het zuiden (Dagblad De Pers, 30-08-2007, door Marcel van Engelen):

Hoe kun je niet in een god geloven?

Westerlingen voor veel Afrikanen ondoorgrondelijk

'En van welke stam ben jij?', vroeg een bewaker van het hotel in Dar es Salaam, zelf Makonde, een stam die bekend staat om zijn trots en verzet tegen de Europese en islamitische overheersing. Stammen zijn voor veel Afrikanen een belangrijk criterium om andererrin te schalen.
'Ik ben niet van een stam:
'???'
'In Nederland hebben we geen stammen.'
'???'

Afrika is voor Europeanen niet altijd makkelijk te doorgronden. Maar mzungu's (Swahili voor blanken) zijn dat voor Afrikanen evenmin (de Volkskrant, 17-02-2006, door Ayaan Hirsi Ali):

Clandenken verklaart kindersmokkel

In de Somalische gemeenschap worden kinderen misbruikt voor het eigen geldelijke gewin. Ayaan Hirsi Ali hoopt dat Nederland ervan leert.

Tussentitels: Suffe marechaussees zien toch verschil tussen kinderen niet
Het kost even voordat stamlid lid wordt van verzorgingsstaat

Toen ik naar de Netwerk-uitzending van 14 februari keek, zag ik wat niet werd uitgezonden, namelijk het clanbewustzijn. Dat clanbewustzijn komt vast en zeker ook niet ter sprake in het vertrouwelijk onderzoek van verscheidene ministeries naar de criminaliteit van Somalische Nederlanders. Die Netwerk-uitzending gaat over Somaliërs die zich schuldig maken aan kindersmokkel. Kinderen die hun ouders kwijtraakten in de burgeroorlog die sinds 1991 in Somalië woedt, zijn onder valse voorwendselen naar Nederland gehaald. De kinderen vertellen dat hun is gezegd dat ze naar hun ouders worden gebracht. Eenmaal in Nederland worden ze mishandeld en moeten ze werken als huishoudelijke hulp of als oppas voor de echte kinderen van hun nieuwe voogden.
De belangrijkste drijfveer voor de nepouders om de kinderen naar Nederland te brengen, is geld. Ze krijgen voor elk kind kinderbijslag. Als het kind te duur wordt of lastige vragen stelt, wordt het teruggebracht naar Somalië. ...
Is dit een eenmalig incident - een groep misdadigers die verhard is door ongunstige omstandigheden - of is hier sprake van een structureel probleem? Ik vrees het laatste. Dat heeft te maken met twee culturele kenmerken van mensen uit mijn land van herkomst. Eerst het mensbeeld. In Somalië ben je als individu niet vanzelfsprekend van waarde, maar is je waarde afhankelijk van de clan waartoe je behoort. Een weeskind van een hogere clan loopt minder risico te worden gesmokkeld dan iemand van een 'lagere' clan. Anders dan Nederland heeft Somalië geen ontwikkeling doorgemaakt van de mens als groepswezen naar de mens als individu. ...

Thomas von der Dunk schreef nog een artikel over dit onderwerp, waarop reacties volgden, zie hier

.

De armoede die het gevolg is van het clandenken staat ook in de rest van het artikel, en uitgebreider in Westerse organisatie, bronnen

.

De culturen die zelf in het familie- en clandenken zitten, zien dat natuurlijk als een verworvenheid (de Volkskrant, 13-09-2008, door Pay-uun Hiu):

Hoera, het is Suikerfeest

Staatssecretaris Huizinga sluit niet uit dat het feest dat , moslims vieren aan het einde van de vastenmaand ramadan een vrije dag wordt voor iedereen. Zal die dag dan, net als Kerstmis en Pasen, een feestdag worden waar heel Nederland naar uitkijkt?

... Ook het Suikerfeest zou zulke kernwaarden in de context van een nationale feestdag kunnen hebben. ... 'Bezinning op hoe je met voedsel- en daarmee met je lichaam - omgaat', specificeert Nazmiye Oral. ... En, voegt ze er na enige tijd nog aan toe, 'wat echt revolutionair zou zijn voor de Nederlandse samenleving, waarin iedereen losvast met de familie omgaat: dat je het niet alleen met je naaste gezinsleden viert, maar ook op bezoek gaat bij de oudtante in het verpleeghuis en dat je zo de verbondenheid van je familie op veel grotere schaal ervaart.' ...

Het is Nazmiye Oral ondanks een tientallen jaren verlijf in Nederland ontgaan dat de reden van die aanwezigheid in Nederland - het feit dat Nederland een beter georganiseerd land is dan haar eigen Turkse - precies de reden is dat Nederland die familie- en clancultuur niet kent. Omdat die familie- en clancultuur betekent dat niet-familie en niet-clan met het grootst mogelijk wantrouwen wordt bekeken - want die andere mensen zijn niet trouw aan jou van een andere familie of clan, maar aan hún eigen familie of clan

.

Maar ook dit kan erger (de Volkskrant, 01-08-2008):

Tribale structuren zijn allesbepalend

Tussentitel: Analfabetisme en trouw aan stam zijn grote hinderpalen

Dat was even schrikken voor de militairen en diplomaten die bij het provinciehuis in Tarin Kowt aanklopten om over ontwikkelingsprojecten te praten.
    Op de governorscompound werken voornamelijk analfabeten zonder noemenswaardige kennis van onderwijs, landbouwmethoden, het juridisch systeem. Meerjarenplannen met een begroting, waaronder Nederlanders graag hun handtekening zetten, zijn te hoog gegrepen.
    Nederland heeft zich ingespannen om ambtenaren uit Kabul op werkbezoek in Uruzgan te krijgen. Als die hun plaatselijke collega's ontmoeten, zullen ze wel ingrijpen, is de gedachte. Volgens de laatste berichten zouden er nu negentien adviseurs onderweg zijn.
    Tribale spanningen leveren extra problemen op. Voor de missie domineerde de .Popolzai-stam het lokale bestuur via gouverneur Jan Mohammed Khan; tribaal adviseur en vriend van president Hamid Karzai Karzai (eveneens Popolzai) benoemde hem in 2004 tot gouverneur. In 2006 stelde de Nederlandse regering echter zijn vertrek als voorwaarde voor de stationering van 1.600 militairen.
    Volgens Den Haag was Jan Mohammed Khan grotendeels verantwoordelijk voor het oplaaiende geweld in de provincie. Met zijn legertje zou hij al moordend en martelend rivaliserende stammen als de Hotaks en de Tokhi's in de armen van de Taliban hebben gedreven. Ook stond hij te boek als een opiumproducent en -handelaar.
    Het ontslag van Jan Mohammed betekende niet zijn vertrek uit Uruzgan. Volgens de wetten van de stammencultuur is Jan Mohammed in Uruzgan nog altijd vele malen machtiger dan de twee gouverneurs die hem opvolgden. Zowel Hakim.Munib als de huidige gouverneur Assadullah Hamdam komen immers niet uit de provincie. ...

En dit door tot op de kleinste schaal (de Volkskrant, 04-05-2009,door Deedee Derksen):

Het wespennest van de dorpspolitiek

De westerse troepen die in Afghanistan strijden tegen 'de Taliban', staan tegenover vele lokale commandanten, elk met zowel centrale als plaatselijke belangen. Militair ingrijpen kan hopeloos verkeerd uitpakken.

Dit is een verhaal over de Taliban in Uruzgan. Daarin figureren geen gelukkige dorpelingen, wat de Taliban ook mogen beweren over de tevredenheid in het district Char Chineh. Gewone burgers zijn meestal niet blij met de klop op hun deur van hongerige mannen met kalasjnikovs in hun hand en die voedsel en onderdak eisen. Maar evenmin zijn ze blij met de lokale politieman die geld vraagt, en met de vreemd uitziende militairen die hun huis komen binnenvallen. Dat soort frustraties drijft hen in de armen van de Taliban. .
'Gekrenkte eer is een belangrijke motivatie om de wapens op de pakken', zegt Martine van Bijlert, die jarenlang onderzoek deed in Uruzgan en daarover een hoofdstuk heeft geschreven in het boek: Decoding the new Taliban, een bundel over de opstand, die deze zomer uitkomt. 'De samenleving is keihard. Als je bijvoorbeeld bent afgeperst door een rivaal die bij de politie zit, dan ben je zwak in de ogen van anderen. Terug slaan wordt heel belangrijk. Je kunt wraak nemen door je bij de Taliban aan te sluiten.'
Niet grootse ideologie maar dorpspolitiek is de grootste drijfveer van de Taliban in Uruzgan, zegt Van Bijlert, die onderdeel uitmaakt van denktank Afghanistan Analysts Network in Kabul. 'Stammen en substammen hebben tegenover elkaar gestaan in het verleden. De ene groep heeft bijvoorbeeld een keer de wapens afgepakt van de andere groep. Dan is er een conflict dat later uit de hand kan lopen.' ...

En dit is tot op het individuele niveau zichtbaar"(de Volkskrant, 09-01-2009, boekrecensie door Noël van Bemmel):

Nooit iemand ontmoet die geen moslim is

In een mooie, houten moskee in Kabul overwint een jonge student zijn angst voor een Nederlandse cameraploeg: ‘Ik ben zo blij dat jullie hier zijn, want ik heb nog nooit iemand gesproken die niet tot de islam behoort. Dit is een bijzonder dag.’
    NOS-verslaggever Peter ter Velde accepteert de hand van de jongeman en vertelt dat in Nederland allerlei godsdiensten ‘bij elkaar wonen’. De student weet niet wat hij hoort.
    Het is een van de vele ontmoetingen die Ter Velde beschrijft in zijn boek Kabul & Kamp Holland – Over de stad en de oorlog. De verslaggever komt sinds 2004 regelmatig in Afghanistan voor het NOS-Journaal.
    Ter Velde woont niet in Afghanistan, zodat het boek meer een verzameling veelzeggende ontmoetingen is geworden, plus een kijkje in de keuken van een embedded journalist in Uruzgan. ...
    Toch heb je na lezing van de 25 korte hoofdstukjes veel opgestoken over de geschiedenis van Afghanistan en over de moeizame ISAF-missie. ...
    Zo wijst een Afghaanse sergeant van de Pashtun-bevolkingsgroep naar zijn collega die tot de Hazara-groep behoort. ’No good.’ Zo’n opmerking is dan aanleiding om de stammenstructuur in Afghanistan uit te leggen. Met een kaartje erbij.

Verder commentaar overbodig.

En dit werkt uit op talloze terreinen (de Volkskrant, 18-05-2010, van correspondente Natalie Righton):

'Etnische rivaliteit in top bedreigt Afghaanse leger'

Het Afghaanse leger dat voor veiligheid moet zorgen als de internationale troepenmacht zich gaat terugtrekken, is corrupt en nog lang niet in staat zelfstandig te functioneren. Bovendien worstelt de legertop met grote onderlinge spanningen en etnische rivaliteit, wat de stabiliteit van het nationale leger op de lange termijn ernstig in gevaar brengt.

De problemen zijn zo groot dat het Afghaanse leger na het vertrek van internationale coalitietroepen mogelijk uiteenvalt. Dat staat in het onderzoeksrapport A Force in Fragments van de vooraanstaande denktank International Crisis Group (ICG), dat vorige week is gepresenteerd.
    De conclusie is alarmerend omdat de opbouw van het Afghaanse leger het fundament is van de exit-strategie van president Obama. De Verenigde Staten willen hun troepenmacht vanaf medio 2011 terugtrekken en de verantwoordelijkheid voor de veiligheid in het land langzaamaan overdragen aan het Afghaanse leger en de politie. ...
    Momenteel wordt het Afghaanse leger in hoog tempo opgebouwd, van ongeveer 100 duizend man nu tot 175 duizend man in het voorjaar van 2011. Volgend jaar moeten er 300 duizend Afghaanse soldaten en politieagenten zijn. Hoe sneller de Afghanen zelf voor de veiligheid van hun burgerbevolking kunnen zorgen, des te eerder kunnen buitenlandse militairen zich terugtrekken, zo in de redenering van westerse topmilitairen.
    De ICG waarschuwt de internationale gemeenschap echter. ‘Etnische rivaliteit en politieke verdeeldheid binnen de toplaag van het Afghaanse ministerie van Defensie en de lagere stafleden belemmeren de groei van het leger. Als gevolg daarvan is het Afghaanse leger een verdeelde macht, die diverse belangen dient en ver verwijderd is van de nationale samenhang die nodig is om diverse veiligheiddreigingen het hoofd te bieden.’   ...

Nederland wil in 2011 (mogelijkerwijs) naar Kunduz gaan, in het noorden (na Uruzgan, in het zuiden) (DePers.nl, 24-01-2011, door Arnold Karskens):

Duivels Dilemma

De Nederlandse politietrainers zullen behendig moeten balanceren tussen tegengestelde belangen van bevolkingsgroepen in de Noord-Afghaanse provincie Kunduz. Het is daar namelijk haat en nijd. Vooral het Pathaanse volk voelt zich achtergesteld. Volgens statistieken maken de krijgshaftige leden ruim veertig procent uit van de circa een miljoen inwoners. Maar in de vorige gekozen Provinciale Raad zit er momenteel slechts één, de tweede is recent overleden, op vijftien leden.
    De wanverhouding is gedeeltelijk veroorzaakt doordat in veel gebieden waar de Pathanen wonen vorig jaar door gevaar een stembusgang onmogelijk was. Maar volgens Mohammad Brat, een oorlogsinvalide die zich opwerpt als woordvoerder van zijn stam, is dat niet de hoofdoorzaak. Gezeten naast een roodgloeiende potkachel spreekt hij over de wanverhouding tussen de vele Pathanen en hun geringe politieke verantwoordelijkheid in de provincie.
    De Pathanen, ook wel Pashtun genaamd en de grootste etnische groep van Afghanistan, arriveerden een eeuw geleden in het noorden. Door de oude inwoners worden ze gezien als indringers, maar door hun sterke onderlinge band vergaarden de Pathanen tot aan de val van het taliban-regime in 2001 veel macht. ‘Toen de Amerikanen de laatste resten taliban bij hun offensief verdreven, werden van de Pathanen in Kunduz de huizen verbrand en het land gestolen. Veel mensen die door de taliban wegens corruptie ontslagen waren, kwamen weer aan de macht.’
    Volgens hem voedde dat het verzet. De twee belangrijkste guerrillaorganisaties in Kunduz, de taliban en de islamitische partij van Gulbuddin Hekmatyar, bestaan hoofdzakelijk uit Pathanen. ‘Een Pathaan vergeet nooit iets. Hij zal iets ondernemen’, klinkt het dreigend.
    Een stamgenoot bij het gesprek, Ezmari, spreekt van alledaagse discriminatie. ‘Als er twee mensen vechten, gaat de Pathaan de cel in.’ In de veel voorkomende land- en waterdisputen wordt vaak de kant gekozen tegen zijn volk, meldt hij. De tegenwerping dat de huidige gouverneur Mohamad Anwar Jekdalek een Pathaan is, beantwoordt het tweetal met: ‘Die is pas kort hier, over hem hebben we geen mening.’
    Om problemen te voorkomen, moet de Nederlandse trainingsmissie, die in Kunduz uit 340 manschappen zal bestaan, vooral het geringe aantal Pathanen bij de politie (dat zij op vijf procent schatten) opkrikken. Als ze de andere bevolkingsgroepen, Oezbeken en Tadjieken, voortrekken, zullen de Pathanen zeggen: ‘Jullie versterken onze vijand.’   ...

Een slangenkuil waar een buitenlander natuurlijk totaal geen vat op heeft omdat hij de stammen nauwelijks of niet uit elkaar kan halen ("They all look alike ...").
    Het etnische denken is iets dat zo'n hele maatschappij doordrenkt. Ook in landen waarvan men denkt dat het misschien een stuk beter is, zoals dat gedacht wordt van Turkije. Onterecht. Want neem dat Turkse vliegtuig dat eind februari 2009 neerstortte bij Schiphol, nadat het, volgens ooggetuigen, steeds langzamer was gaan vliegen, tot het uiteindelijk uit de lucht was gevallen, en met de staart eerst op een akker beland - vanwege de lage hoogte en de geringe snelheid met slechts negen doden te betreuren, waaronder de piloten.
    Kenners weten dan wel genoeg: om één of andere reden hebben de piloten de snelheid uit het vliegtuig laten lopen. Maar in Turkije waren het meteen helden, omdat er maar zo weinig doden waren gevallen.
    Een week na het ongeval was de hoofdoorzaak bekend: een defecte hoogtemeter had de verkeerde hoogte doorgegeven aan de automatische piloot, die daarom dacht dat hij al moest gaan landen, en nam gas terug, terwijl het toestel nog zo'n 150 meter in de lucht was. De piloten hebben de teruglopende snelheid niet in de gaten gehad, leidende tot het ongeluk.
    Dit was het eerste commentaar in Turkije na het bekend worden van het rapport (Dagblad De Pers, 04-03-2009):

'Iedereen heeft schuld, behalve Nederland'

Dat de piloten van het verongelukte Turkish Airlines toestel te laat reageerden op falende apparatuur, komt hard aan in Turkije. 'Iedereen heeft schuld, behalve Nederland', kopt Hürriyet, één van de grootste kranten in haar online editie.

Ook andere kranten melden dat de piloten worden bekritiseerd, al is er ook berichtgeving die meldt dat zowel de piloten als de apparatuur aan boord niet naar behoren functioneerden.
   De Turkse pilotenvereniging heeft laten weten de uitkomsten van het rapport niet bevredigend te vinden. De drie omgekomen piloten werden afgelopen weekeinde met veel eerbetoon begraven in Turkije. De mannen werden als helden betreurd, want het zou aan hen te danken zijn geweest dat het vliegtuig in de gegeven omstandigheden nog vrij rustig neerkwam en er niet meer dan negen doden vielen.
   Deze week nog werd er in verschillende kranten gespeculeerd dat er bewijs was dat turbulentie de oorzaak van het ongeluk was: de Boeing die voor de Turkish Airlines-vlucht landde, zou van een type zijn dat tot vier minuten na landing heftige turbulentie kan veroorzaken, terwijl de verkeerstoren op Schiphol daarvoor maar twee minuten aanhield. Maar nu is volgens het rapport de verkeerstoren niets te verwijten en worden de piloten 'beschuldigd'.
     De vereniging van piloten laat in een verklaring onder andere weten dat zelfs een amateurpiloot op de hoogte waarop een fout gemaakt zou zijn, zo'n fout niet zou maken. De vereniging laat weten dat ze bevredigender antwoorden had verwacht na een onderzoek van bijna een week.

Het ligt aan iedereen, behalve de piloten. Het ligt aan iedereen, behalve de Turken. Want dit is natuurlijk puur een kwestie van etnie. Het gaat er niet om dat piloten fouten maken - dat weet iedereen. Uit veiligheidsonderzoeken in de luchtvaartindustrie is al tientallen jaren bekend dat iets van 80 procent van de ongelukken de "human factor" als hoofdoorzaak kent. Geen Turkse piloot die daar verder aandacht aan zou schenken, behalve dan ervan te leren.
    Behalve als het een TURKSE piloot is. Dan klimmen we hoog in de pen dat met de zekerheid dat DIE het beslist niet gedaan kunnen hebben.
    Natuurlijk besteedden de actualiteitenrubrieken ook veel aandacht aan de crash. Op de dag van het verschijnen van het eerste rapport waren er deskundigen in Nova, die de gang van zaken, inclusief de schuld, "verantwoordelijkheid" corrigeerde men later, van de piloten toelichtten. Daarna had het interviewprogramma Pauw & Witteman natuurlijk persoonlijk betrokkenen als gasten, inclusief een dominante Turk die ook al vlak na de crash als overlevende uitvoerig aan het woord was geweest. Ook deze "gewone" Turk kon iets van betrokkenheid van de piloten niet over zijn lippen krijgen, en zijn dominante aanwezigheid zorgde ervoor dat ook de anderen het aspect nauwelijks durfden aanroeren - dat zou te zeer beledigend zijn geweest - voor de Turk. Die overigens perfect Nederlands sprak.
    Zo diep zit dat: perfect Nederlands sprekende Turken zijn nog volledig etnisch gecentreerd.
    Het is dan ook niet verbazingwekkend dat je daar dan ook nog steeds veel clandenken vindt (Volkskrant.nl, 06-05-2009, ANP):

Families moordenaars ontvluchten Turks dorp

Honderdtwintig mensen uit twaalf families vluchten weg uit Bilge, het Turkse dorp waar maandagavond op een bruiloft 44 mensen werden vermoord. De gezinnen zijn hun leven niet zeker omdat de moordenaars uit hun familie kwamen en er is gedreigd met wraak.
De families die nu het dorp in het zuidoosten van het land verlaten, worden sinds de moordpartij beschermd door de militaire politie. Maar omdat die hun leven niet langdurig kan beschermen, zit er voor de families niets anders op dan te vluchten.
Vrachtwagens worden volgeladen met huisraad en dieren. Waar de gezinnen naartoe moeten, is echter nog volstrekt onduidelijk. Of de vlucht hun levens zal redden, wordt bovendien betwijfeld. ...

Nog meer Turkije (de Volkskrant, 07-08-2010, van correspondent Arjen van der Ziel):

Verkrachte Eylem moest dood

Strafverzwaring helpt weinig tegen ‘eermoorden’ in Turkije. ‘Politie en justitie herkennen eermisdaden vaak niet of nemen ze niet serieus.’

Tussentitels: Moraliteit is in Oost-Turkije een groepskwestie
'Vrouwen vaak gedwongen tot zelfmoord'

De ogen van Herdem Pesen schieten vol als zij en haar man vertellen hoe hun zwangere 17-jarige dochter Eylem werd vermoord. Eylem werd in mei vorig jaar door haar echtgenoot neergestoken. Toen ze bloedend op de grond lag, reed haar man met zijn auto over haar hoofd.   ...
    Turkse overheidsinstanties en hulporganisaties proberen al jaren om het aantal ‘eermoorden’ met voorlichtingscampagnes terug te dringen. Maar de moorden blijven een hardnekkig fenomeen. ...
    De oorzaak ligt in de kijk op moraliteit. Moraliteit is hier geen individuele aangelegenheid, zoals in West-Europa, maar een groepskwestie. Bovendien is de vrouw in grote delen van de Turkse samenleving nog steeds ondergeschikt aan de man.
     Voor heel wat Turkse mannen is de vrouw een beetje als een dier, dat niet zelfstandig kan zijn en wier eer door de man moet worden beschermd. ...
     In de families van de vermoorde Eylem en haar echtgenoot en moordenaar veroorzaakt de moord grote spanningen. ...
‘Dan is de eer van zijn familie geschonden en zullen zijn broers hem doden’, zegt Necmettin, de vader van de vermoorde Eylem. Maar zijn eigen dochter is net vrijwel zeker het slachtoffer geworden van een eermoord. Zou het niet beter zijn als die eventuele verkrachtingszaak wordt overgelaten aan justitie? ‘Nee, nee, justitie heeft daar niks mee te maken.’ Hij slaat met zijn vlakke hand op de armleuning van zijn stoel. ‘Onze traditie gaat boven de staat.’

Het verschil tussen niet-westerse en westerse cultuur.

Hét continent van het clan- en stamdenken is natuurlijk Afrika. Van daar, uit het meest "progressieve" deel (de Volkskrant, 25-04-2009, door Marnix de Bruyne):

Zuid-Afrika wacht teleurstelling

Tweederde van de Zuid-Afrikanen steunde Zuma, de nieuwe president. Waarom? Hij zal vele groepen teleurstellen.

Het is goed dat COPE er is, de partij die zich in december afsplitste van de Zuid-Afrikaanse regeringspartij ANC uit woede over hoe president Mbeki was afgezet. ‘Daardoor beseft het ANC dat ze hard moet werken om de steun van het volk te behouden. Maar op COPE stemmen, nee zeg, ze zijn gisteren pas geboren.’
    ‘Gisteren? Vanmorgen zal je bedoelen.’
    ‘Bovendien, Jacob Zuma is een echte Zuluman, hij is mijn president. Hij heeft fouten gemaakt, maar hebben we dat niet allemaal?’
    Bovenstaand dialoogje tussen twee dertigers, afgeluisterd in een minibusje in KwaZulu-Natal, de geboorteprovincie van ANC-leider Jacob Zuma, geeft enkele redenen waarom het ANC erin is geslaagd 67 procent van de stemmen te winnen bij de verkiezingen van woensdag – volgens de nog onofficiële uitslagen, op basis van de resultaten in 90 procent van de kiesdistricten.
    Om partijleider Jacob Zuma mag nog altijd de geur van corruptie hangen – aanklachten wegens het aannemen van steekpenningen zijn wel ingetrokken, maar niet onterecht verklaard – maar dat is massaal als onbelangrijk terzijde geschoven.
    De ANC-stemmers hebben daar soms heel verschillende redenen voor gehad. ...
    Hoe non-raciaal het ANC van oorsprong ook is, Zuma’s imago als op tradities gestelde Zulu heeft ook een rol gespeeld. Zeker in ‘zijn’ provincie KwaZulu-Natal. De afkeer van invloedrijke Xhosa’s als Mbeki in de partij, ook wel ‘Xhosa Nostra’ genoemd, is daar groter dan elders.   ...

Misschien heb je het ANC ooit non-raciaal kunnen noemen, maar dat is dus alleen non-raciaal in de zin dat men als gezamenlijke zwarte rassen tegen het blanke was. Met die factor uit de weg, is men ook weer gewoon onderling raciaal - zoals uit de conversatie blijkt.

Dat het clan-stamdenken cultureel bepaald is, blijkt als je de cultuur verhuist naar een ander continent - aanleiding is de verwoesting van New Orleans door de orkaan Katrina in 2005 (de Volkskrant, 03-09-2005, column door Paul Brill):

New Orleans danste altijd op hellend vlak van corruptie en wanbestuur

... New Orleans is de ziel van Amerika, zei jazztrompettist Wynton Marsalis, die zelf uit de stad afkomstig is. Als emotionele reactie op de schokkende beelden is zon opmerking begrijpelijk, maar ze klopt niet. New Orleans is veeleer de joyeuze, buitenissige neef van de Amerikaanse familie, die vooral op feestjes en partijen een gevierde gast is, maar wiens levensstijl toch ook aanleiding geeft tot veel misprijzen. ...
Een substantieel deel van de zwarte inwoners die tweederde van de bevolking vormen leeft op de grens van criminaliteit en illegaliteit. Achtereenvolgende zwarte burgemeesters hebben daaraan weinig kunnen veranderen. Het stadsbestuur wordt vanouds geteisterd door nepotisme en vriendjespolitiek. Ook op het niveau van de staat Louisiana is bestuurlijke competentie een schaars artikel. Een van de redenen waarom een betere bescherming van de kwetsbare Mississippi-delta niet van de grond is gekomen, ligt in het feit dat deelbelangen altijd weer prevaleren en de plaatselijke politici zich nooit sterk hebben gemaakt voor een totaalplan (dat wel degelijk bestaat), om vervolgens de nodige federale steun los te peuteren. New Orleans heeft de bijnaam Big Easy, maar het zijn vooral de verkeerde dingen die met groot gemak verlopen. ...

New Orleans: zwart. Oftewel: het gaat om de kleur.

Weer naar een ander continent (de Volkskrant, 22-07-2009, column door Evelien Tonkens, hoogleraar burgerschap):

Ambassades tegen eerwraak

De zomervakantie is niet alleen een tijd van romantische stranden en prachtig weer, maar ook van gedwongen huwelijken en andere vormen van eergerelateerd geweld. Sommige Turkse, Afghaanse, Marokkaanse en Pakistaanse Nederlanders verkeren die tijdens familiebezoek in het land van herkomst, niet in zonnige stemming, maar in doodsangst. Doodsbang dat ze niet meer als vrij Nederlands staatsburger kunnen terugkeren.   ...
    De aanleiding voor geweld om de eer kan zijn dat een jongen uitkomt voor zijn homoseksualiteit. Of dat een meisje verliefd wordt op iemand die ze zelf uitkiest zoals in het toneelstuk Dilek. Dilek is beloofd aan een man, maar verliefd op een ander. Ze heeft die ander nog met geen vinger heeft aangeraakt, wanneer het roddelcircuit al in volle gang is. Ze zou geen maagd meer zijn, en heeft dus de eer van de familie bezoedeld. Ze is een 'vleugellamme vogel', een 'vaderdoder', besmet en smerig. Dilek vlucht naar haar geliefde, maar die stuurt haar onder druk van zijn familie weg. De man aan wie ze beloofd was, wil haar ook niet meer. Haar eigen familie" doet wat deze als plicht beschouwt en vermoordt haar.
    Daarvoor hebben sommige nieuwe Nederlanders begrip, blijkt uit de discussie op internet naar aanleiding van het toneelstuk. Stel je voor, betoogt de Afghaans-Nederlandse Rohit, 'dat ik op iemand verliefd word die niet afkomstig is uit mijn eigen land. En mijn familie gaat me wel accepteren. Ik zal in dat geval alleen aan mezelf denken in plaats van aan mijn toekomstige kinderen. Mijn kinderen zullen totaal geen identiteit hebben en er zullen weinig Afghanen zijn.'   ...

Wij-zij denken, clan-denken, racisme, noem maar op - de hele reeks. En dat heeft ze natuurlijk niet van zichzelf, maar vanuit gezin, familie, gemeenschap.

Een voorbeeld van het eerste-niveauverschijnsel: het familiedenken, naar aanleiding van voorgestelde maatregelen tegen importbruiden in verband met de vele neef-nichthuwelijken daarbij (NRC Handelsblad, 03-10-2009, door Ibrahim Yerden, antropoloog, en werkzaam als staflid bij PRIMO, de Noord-Hollandse adviesorganisatie voor sociaal beleid.

Expertdiscussie

... Ook is het van belang dat de echtgenote in staat zal zijn om voor de schoonouders te zorgen. Hierbij speelt wederkerigheid een rol: ouders hebben voor de kinderen gezorgd; de verwachting is dat de kinderen voor de ouders zorgen. (…) Het past binnen de traditionele zorgcultuur. De keuze van verwanten als huwelijkspartner vergroot de kans dat de zorg ook echt gegeven wordt. ...

Een voorbeeld van verder weg (de Volkskrant, 23-04-2005, interview door Elisabeth von Thadden (Die Zeit; vertaling: Albert van Veghel)

Interview | Geboren in India en opgeleid in Duitsland, belandde Sudhir Kakar in een identiteitscrisis. De psychoanalyse werd zijn redding en goudmijn.

Maandag Freud, dinsdag Ghandi

Niet ver van Parijs, in het rustige stadje Fontainebleau, beroemd om zijn koninklijke slot en de prestigieuze Europese Business School Insead. geeft momenteel een Indiase geleerde voorlichting over de moderne ziel. De psychoanalyticus Sudhar Kakar die normaal in Goa in India woont, geeft samen met zijn Nederlandse collega Manfred Kets de Vries ieder jaar op Insead een seminar van een week aan leidinggevenden uit het bedrijfsleven, de meesten van hen uit Europa. De dagzitting is net afgelopen. In de salon, met even verderop een groep managers, zit een fijngebouwde leeftijdloze heer met een glas wijn en een sigaar: Sudhir Kakar.
...
Waarin verschilt het werk van een Indiase analyticus van dat van een westerse?
'De neutrale afstand van een westerse analyticus tot zijn patiënt is zelfs voor een verwesterde Indiase patiënt geen nuttige houding. Die verwacht sympathie en empathie en wil op de weg naar introspectie bij de hand worden genomen. Ik herinner me dat ik indertijd gekrenkt was, omdat mijn analyticus mij niet uit mijn ellendige financiële situatie wilden helpen, terwijl ik het daar op de sofa toch steeds over had. Ik vond het ook vreemd dat hij elke sessie na precies vijftig minuten beëindigde. De oorzaken van die bevreemding lagen - dat begreep ik pas later - diep in de fundamenten van onze verschillende culturen. Ik had in plaats van een analyticus een warm toegewijde goeroe verwacht, aan wie ik me als leerling ondergeschikt zou maken.
'Als analyticus heb ik vervolgens vaak zelf meegemaakt dat families in India een patiënt bij me brachten die in Europa als kerngezond zou worden beschouwd. De ziekte was dat de patiënt zei zelf te weten wat goed voor hem is. De vraag die mij werd gesteld luidde: is er iets te doen tegen dit betreurenswaardige symptoom, dat in Europa autonomie heet?'
...
Wanneer geldt in India iemand als rijpe volwassene en wanneer in Europa?
`Het individu heeft in India niet aan zichzelf genoeg, zoals in Europa. Alle gevoelens en behoeften zijn op anderen betrokken. Een Indiër vertrouwt op de steun van zijn familie, ook in de moderne grote steden. De familie houdt de maatschappij bij elkaar. 'Maar India en Europa hebben de verwachting dat een volwassen mens verantwoordelijkheid kan dragen voor anderen gemeen. Het Europese individu is daarbij echter voortdurend op zichzelf aangewezen.' ...

Overigens is deze versie van familiecultuur ook dichtbij te vinden: bij de Hindoestaanse Surinamers die naar Nederland zijn gekomen. Wat overigens ook laat zien hoe standvastig dit soort culturele eigenschappen zijn: ze overleven honderden jaren en reizen over oceanen.

Na de val van de Sovjet-Unie zijn een aantal randrepublieken met niet-Slavische volken afgescheiden. En daar steken onmiddellijk de oude en bekende verschijnselen hun kop dus op (de Volkskrant, 08-04-2010, van de buitenlandredactie):

Bloedige staatsgreep in Kirgizië

Duizenden demonstranten vallen in steden overheidsgebouwen aan. President Bakijev is per vliegtuig met onbekende bestemming vertrokken.

De oppositie in Kirgizië heeft woensdag de macht in de hoofdstad Bisjkek overgenomen. De regering van premier Danijar Oesenov zou na het bloedige geweld in een brief haar aftreden hebben bekendgemaakt. President Koermanbek Bakijev zou de hoofdstad hebben verlaten. ...
Maar de grootste wrevel lijkt de president te hebben opgewekt door hoge regeringsposten uit te delen aan zijn broers en zijn zoon om hen klaar te stomen voor de opvolging.

Even later, een nog duidelijker bron (de Volkskrant, 12-04-2010, door Arnout Brouwers):

Interview | Oud-diplomaat Mars Sarijev

'Een strijd tussen clans'

Machtshonger nekte de clan van president Bakijev. Andere clans konden daar niet mee leven. Een zetje van Moskou en kijk: een ‘volksopstand’.

‘Er gebeurt weinig in Kirgizië dat geen gevolg is van de machtsstrijd tussen de belangrijkste clans.’ Politicoloog en oud-diplomaat Mars Sarijev is een onafhankelijk commentator van de Kirgizische politiek. Hij vlakt de energielasten en de stichting door president Koermanbek Bakijev van een familiedynastie niet uit als oorzaken van het oproer. Maar een ‘spontane volksopstand’? Dat gaat hem veel te ver. ‘Die betogers zijn het voetvolk van de clans.’ ...

Zou de oppositie zo’n volksmacht tegen Bakijev op straat hebben kunnen krijgen?
‘Natuurlijk niet. Wat er gebeurd is, is deels een gevolg van de opgekropte frustratie van het volk over het kanaat dat Bakijev aan het vestigen was, met opvolging door zijn zoon. Maar belangrijker is dat de elite, de oligarchen, ook niet kon leven met de machtsconcentratie in handen van de familie en clan van Bakijev.’
    ‘Kirgizië is georganiseerd langs clanverbanden. ‘Het volk’, dat zijn eigenlijk de grote clans en de grote families. Hun belangen zijn erg geschaad door Bakijevs zoon Maksim, die controle kreeg over bijna alle economische bronnen en financiële stromen in dit land.’
    ‘Noordelijke én zuidelijke clans leden er zwaar onder. Bakijev is een Kiptsjak, een subetnische groep uit het zuiden. Behalve aan zijn familie schonk hij de belangrijkste posten aan andere Kiptsjak. Dus daar schoten ook de Moendoez, ook uit het zuiden, niets mee op.’

Niet volkswoede maar clanpolitiek gaf de doorslag?
‘Wat er gebeurt in Kirgizië is het beste te begrijpen als strijd tussen clans om schaarse economische middelen. De politieke partijen hebben ook hun basis in die clans. En die kregen uit Rusland het signaal dat ze gesteund zouden worden als ze Bakijev zouden verjagen. Dus die grote mensenmassa die gemobiliseerd werd bestaat eigenlijk uit de voetsoldaten in een grote oorlog tussen clanleiders. Daarbij speelt financiële steun voor de massa’s arme leden van zo’n clan ook een grote rol, zeker buiten de steden.’   ...

We hadden nog een gat tussen Indonesië en India (de Volkskrant, 10-05-2010, van correspondent Michel Maas):

Clans strijden om de macht

Familieclans beheersen de politiek in de Filipijnen. De zoon van ex-president Aquino is de grootste kanshebber vandaag bij de verkiezingen voor het presidentschap.

Vier uur duurde het wachten, maar als Joseph Estrada het podium beklimt, beginnen een paar duizend bewoners van Batasan hartstochtelijk te juichen. ‘Erap! Erap!’, roepen zij, de koosnaam van Estrada.
    Elke politicus heeft zo’n naampje. Eraps belangrijkste tegenspeler Benigno Aquino jr. heet ‘Noynoy’, Manuel Villar wordt ‘Manny’, want dat stemt een stuk makkelijker en kan groter op de posters. ...
    Estrada is voor de verkiezingen weer even één geworden met de ‘held van de kleine man’ die hij op het witte doek heeft gespeeld. En die held probeert deze week te herhalen wat hem in 1998 al een keer is gelukt: president van de Filipijnen worden. Dat eerste presidentschap liep niet goed af. Estrada werd in 2001 afgezet, verdacht van corruptie. Hij kreeg later gratie en werd zelfs in ere hersteld door de charismatische ex-president Cory Aquino, zodat nu niets hem in de weg staat het nog eens te proberen.   ...
    Joseph Estrada’s kansen zijn niet zo goed als in 1998. Niet alleen is hij zichtbaar ouder geworden, hij moet het bovendien opnemen tegen ‘Noynoy’ Aquino. Noynoy speelt weliswaar niet in films, maar hij is de zoon van Cory en Ninoy Aquino, en afkomst is in de Filipijnen nóg belangrijker dan televisieroem. Cory en Ninoy zijn de grote helden van de Filipijnse democratie.
    De charismatische Ninoy Aquino leidde in de jaren tachtig de oppositie tegen dictator Marcos. Hij werd bij terugkeer uit ballingschap doodgeschoten op de vliegtuigtrap. Marcos moest aftreden. Cory Aquino werd president en bleef het ‘geweten van de democratie’ in de Filipijnen.
   De Aquino’s zijn een politieke dynastie, en het is logisch dat Noynoy net als zijn ouders in de politiek stapte. De dood van zijn moeder Cory in augustus vorig jaar maakte een golf van emoties los, waarop Noynoy nu volgens de meeste peilingen het presidentschap kan binnenhalen.
Bij die dy    nastieën ligt de ware macht, zegt Casiple. ‘De macht in de Filipijnen is in handen van 139 rijke families, de politieke dynastieën. Die heersen al generaties lang over hun gebieden. Het democratisch systeem heeft daar geen enkele verandering in gebracht.’
   De macht van de dynastieën kwam eind vorig jaar op een wrange manier in de publiciteit. Op 23 november moordde een lid van de Ampatuan-clan in Maguindanao, op het eiland Mindanao, een konvooi van de rivaliserende Mangudadatu-clan uit. Zevenenvijftig mensen werden afgeslacht. Een aantal Ampatuans zit opgesloten, maar hun macht over hun provincie Maguindanao blijft intact. Bijna zeventig leden van de clan doen mee aan de verkiezingen en lijken hun burgemeestersposten en congreszetels te gaan behouden.
     Helemaal in het noorden, in het stadje Iloco Norte, voert een heel andere familie campagne: de familie Marcos. In de rest van de wereld is dit een besmette naam, maar in Iloco Norte zijn de Marcossen razend populair. Ferdinand Marcos jr., ‘Bong Bong’, was gouverneur en doet nu een gooi naar een zetel in de senaat. Zijn zus Imelda Maria Marcos, ‘Imee’, probeert zijn gouverneurszetel over te nemen.
      Het prominentste lid van de familie hoeft niet eens echt campagne te voeren om haar congreszetel voor district 2 van Iloco Norte binnen te halen: Imelda Marcos. Zij is 81, maar voelt zich niet te oud om haar zoveelste politieke comeback te maken.
     De ‘first lady’ zoals zij nog altijd wordt genoemd, hoeft alleen maar te verschijnen om indruk te maken. .. .
    In Ilocos Norte is dat meer dan genoeg. Dit is de geboortegrond van de Marcos-clan, een oude politieke familie die net als de Ampatuans en 137 andere dynastieën in de eigen provincie de politiek bepaalt. Dat is altijd zo geweest, en dat zal ook deze verkiezingen niet veranderen.

Een van de meest vooruitgeschreden islamitische landen (de Volkskrant, 10-11-2010, van verslaggever Rob Vreeken):

Vooral stamoudsten gekozen in Jordanië

Alle kiezers zijn gelijk, maar sommige kiezers zijn in Jordanië gelijker dan andere kiezers. De bewoners van het platteland hadden dinsdag bij de parlementsverkiezingen in het koninkrijk een veel grotere stem dan de inwoners van de steden.
Dat verschil bestond al, maar het werd nog eens versterkt door de wijziging van de kieswet die de regering van koning Abdullah II in mei liet doorvoeren. Een stem, uitgebracht in de hoofdstad Amman, had gisteren niet meer dan een kwart van het electorale gewicht van een stem, uitgebracht in de kleine zuidelijke stad Ma’an.
Naar verwachting zal het nieuwe Jordaanse parlement daardoor nog meer dan voorheen een oververtegenwoordiging kennen van stamoudsten die loyaal zijn aan het Hasjemitische koningshuis. Het is deze alliantie van monarchie en tribalisme die de politiek in Jordanië altijd heeft gedomineerd. ...

Tunesië is ook altijd beschreven als "heel gematigd" (de Volkskrant, 15-01-2011, door Mariken Smit):

Vergroeid met het pluche, goed voor zijn familie

23 jaar lang leidde president Ben Ali Tunesië als een politiestaat.

De Tunesische president Ben Ali, die vrijdagavond halsoverkop zijn land ontvluchtte ...
    Sinds zijn geweldloze machtsovername in 1987 leidde hij Tunesië als een politiestaat. ...
     Het is met name de groeiende corruptie, vriendjespolitiek en schaamteloze verrijking van de First Family die de woede van de Tunesiërs - toch al gefrustreerd door hoge werkloosheid en gebrek aan politieke vrijheid - heeft doen overkoken.
     In 2009 al rapporteerde de Amerikaanse ambassadeur in Tunis Robert Godec dat het regime de voeling met het Tunesische volk kwijt was, zo lekte uit via WikiLeaks. 'In toenemende mate leunt het bewind op de politie om de controle te behouden. De Tunesiërs koesteren diepe verachting, ja zelfs haat, tegen met name presidentsvrouw Leila Trabelsi en haar familie', aldus de ambassadeur.
    De 'Trabelsi-clan' opereerde als een maffiafamilie, blijkt ook uit het boek De regentesse van Carthago van twee Franse journalisten over Leila Trabelsi. Sinds haar huwelijk met Ben Ali in 1992 hebben Leila en haar familie zich razendsnel opgewerkt tot sleutelfiguren in de Tunesische politiek en economie. De broer van Leila, Belhassen Trabelsi, bezit onder meer een luchtvaartmaatschappij, hotels, radiostations, autofabrieken en onroerend goed. Hij zit in de partijtop van Ben Ali's regerende partij en is lid van de raad van bestuur van de Banque de Tunisie.
    De schoonzoon van Ben Ali, Sakr El-Materi, heeft een monopolie op cruises die de haven van Tunis aandoen, een eigen tv-kanaal en controle over de regeringsgezinde mediagroep Dar Assabah. In 2009 verwierf hij een zetel in het parlement.
     Tunesische investeerders die niet tot de intimi van de presidentiële familie behoorden, werd de voet dwars gezet of moesten hoge omkoopsommen betalen. De Trabelsi's waren betrokken bij diverse schandalen, zoals de diefstal van een peperduur jacht van een Franse bankier. ...

En het derde land in de keten van opstanden (de Volkskrant, 24-02-2011, van verslaggever Cor Speksnijder):

Stammen van Libië zullen lot Kadhafi bezegelen

Met een politiek van verdeel en heers hield Kadhafi de ruim20 stammen
in Libië onder controle. Nu de onrust toeneemt, dreigt een tribale oorlog.

Tussentitel: Stammen zullen hun olie- en gasreserves willen verdedigen
Mede dankzij het handig manipuleren van de stammen in zijn land wist kolonel Kadhafi ruim veertig jaar lang aan de macht te blijven. Maar nu de 'Gids van de Revolutie' wankelt en loyaliteiten hun betekenis verliezen, lijkt een tribale burgeroorlog dichterbij te komen.
    'Dat er strijd uitbreekt tussen stammen ligt in de lijn der verwachtingen', zegt Paul Aarts, docent internationale betrekkingen aan de Universiteit van Amsterdam.
    De ruim twintig stammen die het land telt, zijn onder Kadhafi 'gepacificeerd' met een politiek van verdeel en heers. Tribale coalities werden naar believen gesmeed en ontbonden. Met financiële privileges, huwelijksbanden, dreigementen en geweld wist Kadhafi stamleiders aan zich te binden. Aarts: 'Hij bouwde de samenleving op traditionele loyaliteiten.'
    Zodra er een einde komt aan het bewind van de kolonel, worden deze banden verbroken en zullen de Libiërs terugvallen op de eigen stam, voorspelt Aarts. ...
    Was het stammensysteem een van de steunpilaren onder het regime van Kadhafi, het zal ook een voorname rol spelen in het bezegelen van diens lot. De tribale trouw brokkelt zienderogen af.   ...
    Kadhafi's stam heeft zijn basis rond de kuststad Syrte. De Kaddadfa zijn een kleine stam, die dankzij de aanwezigheid van rijke olievelden in deze regio een vooraanstaande positie wist te verwerven. ...
    Kadhafi heeft tijdens zijn bewind vooral geprobeerd zijn gezag uit te breiden door tribale leiders voor zich te winnen in de regio Tripolitania. Dat versterkte het ressentiment in het oosten van het land.
    Onder Kadhafi heeft Libië aanzienlijke sociale veranderingen doorgemaakt, vooral als gevolg van de economische vooruitgang.
    Toch zijn traditionele clans en stammen altijd deel blijven uitmaken van het maatschappelijk leven. In zijn fameuze Groene Boekje uit 1975 wijst Kadhafi op het belang van cohesie in familie- en stamverband. 'De familie is sociaal beter dan de tribale gemeenschap, de tribale gemeenschap is beter dan de nationale gemeenschap.' Toch is het vooral de tribale gemeenschap die zowel Kadhafi's positie als de nationale vrede bedreigt.

Met een internationale stem (de Volkskrant, 25-03-2011, door Thomas L. Friedman, columnist van The New York Times):

Column | Tribale samenlevingen

Democratie lastig voor landen vol stammen

Is de slag om Libië een gevecht tussen een wrede dictator en de democratische oppositie of is het eigenlijk een stammenstrijd?
    Dat is de vraag waarom het draait in Libië. Er zijn immers twee soorten landen in het Midden-Oosten: echte landen met een lange geschiedenis en een sterke nationale identiteit, zoals Egypte, Tunesië en Marokko, en landen die je 'stammen met vlaggen' zou kunnen noemen. Dat zijn kunstmatige staten waarvan de grenzen zijn getrokken door de koloniale machten. Binnen die grenzen zitten allerlei stammen en sekten gevangen die nooit de aspiratie hadden om met elkaar samen te leven en die ook nooit zijn opgegaan in één familie van burgers.
    Tot die laatste landen behoren Libië, Irak, Jordanië, Saoedi-Arabië, Syrië, Bahrein, Jemen, Koeweit, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten. De stammen in deze meer kunstmatige staten zijn lang bijeengehouden door de ijzeren vuist van de koloniale mogendheden, vorsten of militaire dictators. Ze kennen geen echte burgers in de moderne zin van het begrip. Democratische machtswisselingen zijn hier onmogelijk omdat iedere stam volgens het principe 'heers of sterf' leeft: je eigen stam is aan de macht of anders ben je dood.   ...
    Alle andere Arabische landen waar nu een opstand aan de gang is -- Jemen, Syrië, Bahrein en Libië -- zouden wel eens in een burgeroorlog à la Irak terecht kunnen komen. Sommige landen zullen misschien geluk hebben, doordat het leger hen naar een democratie leidt, maar ik zou er maar niet op rekenen.   ...
    We moeten heel voorzichtig zijn met ingrijpen in landen die net als Irak uiteen kunnen vallen, zeker als we niet weten wie de oppositiegroepen werkelijk zijn: democratische bewegingen geleid door stammen of stammen die slechts gebruik maken van de taal van de democratie?

De internationaal vermaarde columnist trapt open deuren in.

Filmregisseur Paul Verhoeven bespreekt historische films, en heeft geen inhibities zoals sociologen en dergelijke die hebben (de Volkskrant, 14-06-2011, door Paul Verhoeven en Rob van Schreers):

Episode 15: Lawrence of Arabia (1962) - Deel II

De manier waarop de personages worden geïntroduceerd, de botsing der beschavingen, Lawrence' homoseksualiteit: dit is het perfecte epos.

'David Lean baseerde zijn film op Seven Pillars of Wisdom, de memoires van Thomas Edward Lawrence uit 1926. Als officier van het Britse leger was die tussen 1916 en 1918 betrokken bij de Arabische opstand tegen de Turkse overheersing. ...
Als westerling gelooft Lawrence in eigen initiatief. De Arabieren zeggen: 'Het staat geschreven', als in: 'Allahs wil', maar Lawrence heeft daar geen boodschap aan. Wanneer zijn krijger Gasim is achtergebleven in de woestijn, geven de andere Arabieren hem op: hij moest dood, het stond zo geschreven. Lawrence roept: 'Niets staat geschreven!' en keert met gevaar voor eigen leven terug. De reddingspoging lukt en Lawrence oogst respect. Vlak daarna wordt diezelfde figuur betrapt op diefstal, er dreigt onmiddellijk een stammenoorlog. Het vonnis luidt: de doodstraf, en als neutrale partij kan alleen Lawrence die voltrekken. Zo komt de profetie over deze man alsnog uit, door Lawrence's eigen toedoen. Geweldig hoe die botsing van culturen wordt vertaald, en achter zijn rug spelen ook nog eens de politieke malversaties van de Britten mee. ...

Hier is ook de gebruikelijke combinatie met het religieuze denken zichtbaar.

Deze verzameling is een tijd lang niet bijgehouden. Maar wees gerust, er is niets veranderd in de niet-westerse wereld (de Volkskrant, 29-03-2014, van de buitenlandredactie):

Boeddhisten uiten hun woede tegen islamitische Rohingya-minderheid

Etnische spanningen verdelen Birma

Aan de vooravond van een nationale volkstelling zijn de etnische spanningen in Birma hoog opgelopen. Woedende boeddhisten hebben deze week in het westen van het land kantoren en woningen van internationale hulpverleners aangevallen. Tientallen buitenlanders moesten worden geëvacueerd. .
De ongeregeldheden deden zich voor in Sittwe, hoofdstad van de deelstaat Rakhine. Die is de afgelopen twee jaar herhaaldelijk het toneel geweest van bloedige botsingen tussen boeddhistische Birmezen en islamitische Rohingya's. Sinds 2012 zijn er circa 280 doden gevallen. Meer dan 200 duizend Rohingya's zijn op de vlucht geslagen. ...

En het helpt ook niet als je er een hoop geld en moeite in gooit (de Volkskrant, 29-03-2014, van verslaggever Rob Vreeken):

Hazara's winnen bij elke uitslag

In de Afghaanse variant van democratie wordt gestemd langs etnische en tribale lijnen. De Hazara's, vroeger straatarme boeren, profiteren hiervan.

Wie de verkiezingen in Afghanistan gaat winnen is onbekend, maar één ding weten de Hazara's vrijwel zeker: iemand uit hun etnische groep zal vicepresident worden.
'Hazara's vertellen het als grap, maar eigenlijk is het een feit: op wie we ook stemmen, er zal zeker een Hazara in het presidentieel paleis komen', zegt Sayed Musa Zafar (33), politicoloog en zelf afkomstig uit de Hazara-bevolkingsgroep.
Oorzaak is het belangrijkste kenmerk van de Afghaanse variant van democratie: stemmen langs etnische en tribale lijnen. ...

In Nederland ook hoor, trouwens. De Turken stemmen langs etnische lijnen op de Turken, enzovoort.

Al heel lange tijd niets meer genoteerd. Is er iets verbeterd? Niet in Afrika (de Volkskrant, 26-05-2018, door Ellen de Visser):

Dorpshoofd

Medische experts over de patiënt die hun kijk op het vak veranderde. Deze week: huisarts Sjoerd Zwart (62).

‘Het was rond lunchtijd toen de portier van het ziekenhuis zich op de fiets bij mij meldde. Ik was nog maar net begonnen met mijn werk in Ghana, in een ziekenhuis op het platteland. De nacht ervoor had ik gewerkt en ik wilde graag wat rusten, maar voor spoedgevallen was ik bereikbaar. De portier bracht een briefje met een boodschap van de verpleegkundige: er was een vrouw van een jaar of 30 binnengebracht met buikpijn. De verschijnselen die ze had genoteerd waren niet zorgelijk, dus ik schreef terug dat ik over een uur wel zou langskomen.
‘Tien minuten later kwam de portier terug met een nieuw briefje. Ik moest echt met spoed komen want het ging om een familielid van het dorpshoofd, lid van de Ashanti, de grootste en machtigste stam van Ghana. Please doctor, zei hij erbij. Ik raakte wat geërgerd, waarom moest die vrouw zo nodig voorrang krijgen? Ik gaf een briefje mee terug, met dezelfde strekking als daarvoor. Maar het zat me niet lekker en na een half uur ben ik toch naar het ziekenhuis gegaan. Ik had het goed ingeschat. De vrouw had buikgriep, ik gaf haar een medicijn mee en ze kon weer naar huis.
‘Twee dagen later stond er opeens een delegatie van het dorpshoofd bij mijn woonhuis. De chief was beledigd, kreeg ik te horen, omdat ik niet had geluisterd naar een dringend verzoek. Ik verdedigde mezelf, legde uit dat er geen noodzaak was geweest om snel te handelen. ...

Waarna de dokter het verschil gaat uitleggen tussen achterlijke en arrogante rimboebarbaren, en christelijke overbeschaafdheid:

... legde uit dat er geen noodzaak was geweest om snel te handelen. Toch heb ik mijn excuses aangeboden. Ik realiseerde me opeens heel goed dat ik rekening moest houden met de regels van de samenleving waar ik te gast was. De maatschappij is daar nu eenmaal een stuk hiërarchischer, wie status heeft krijgt een voorkeursbehandeling. Wat voelde ik me nederig. Ik speelde de hautaine westerse dokter, de blanke die wel even bepaalt hoe het hoort.

Die dokter had gewoon moeten zeggen dat hij van een nog hogere en nog machtigere stam was, en als dat nog niet voldoende was, hij wel terug zou komen met een paar soortgenoten met vuurstokken.
    Zoals dat vroeger ging ...
    Tussen twee haakjes: die arrogante Ashanti is het gajes dat soortgenoten verkocht aan de blanken, via de handelspost Elmina.
    Dit soort dingen gaat meestal samen.

Naar Westerse organisatie

, of site home

Bronnen bij Westerse organisatie: clan- en stamdenken

7 sep.2007