Bronnen bij Psychologische krachten: vrije wil
Dit onderwerp stond al een hele tijd op het geestelijke te-doen lijstje van
de redactie. De aanleiding voor publicatie was een stuk in de Volkskrant
wat geheel over dit onderwerp gaat, en wat direct geïllustreerd werd door
een column in hetzelfde katern (de Volkskrant, 08-07-2006, door Simone de Schipper):
In plaats van het antwoord van de professor, zullen we er een uit de
praktijk nemen (de Volkskrant, 08-07-2006, column door Marcel Hulspas):
Dus die mensen die al dat overbodige voedsel kopen weten
ergens wel dat ze iets fout doen, maar hebben kennelijk niet de vrije wil om
naar die kennis te handelen. Het instinct tot het verzamelen van voedsel,
botweg het hamsterinstinct, is bij hen dusdanig groot dat de vrije wil niets
te vertellen heeft. Andere belangrijke voorbeelden: roken en andere drugs,
het volgen van leiders, en het groepsinstinct. Alles tezamen beslaan de
groepen die hieraan lijden zo'n beetje de totale bevolking. En degenen die er
minder last van hebben, zijn dan nog vaak zo druk bezig dit te bewijzen, dat
dat ook nauwelijks nog vrije wil genoemd kan worden. Dat laatste vinden we
vooral veel bij min-of-meer creatieve alfa-intellectuelen
.
Ook in dit veld gaat het onderzoek door (Dagblad De Pers, 24-08-2007 door Marcel Hulspas):
Ter vergelijking een artikel dat de andere kant van de medaille belicht (de Volkskrant, 08-12-2007, door Ad Bergsma):
Dit klinkt weer heel positief voor de
vrije wil. Maar toch is dit te makkelijk. Niet iedereen heeft dezelfde
keuzemogelijkheden, en niet iedereen is geëquipeerd met een even goed
werkend beslissingssysteem. En dat laatste is in de praktijk ook een
belangrijke hobbel, zoals uitgebreid toegelicht in Beslissingen
.
Weer wat later (de Volkskrant, 09-02-2008, column door Ad Bergsma.
Een nieuwe stem (de Volkskrant, 24-06-2009, column door Peter Giesen):
De kop is een typische alfa-intellectuele reactie. Maar de wetenschap
schrijdt onbekommerd verder (de Volkskrant, 01-06-2010, boekrecensie door Malou van Hintum):
Malou van Hintum is, net als de vorige recensent, een
sterk lijder aan ideologie, met als opvallendste overeenkomst een lijden aan
multiculturalisme. Maar ook een groot aantal andere alfa-intellectuele
trekken hebben ze gemeen - zoals de angst voor regelmaat en bepaaldheid van
gebeurtenissen in de geest. Zo heeft ze dus het boek van Victor Lamme
gelezen met vele voorbeelden van hoe het zit, om meteen daarna, tussen het
lezen en het schrijven van de recensie, een heleboel zaken te vergeten - of
waarschijnlijker: ze heeft ze wel gelezen maar haar filter van
vooronderstellingen heeft die ervaring uit haar geheugenopslag en haar
rationele systeem gehouden
. Want kijk maar wat ze schrijft in de laatste derde van haar recensie:
Dat heeft Lamme dus uitgelegd: plaats en tijd gaan vooraf en/of zijn
factoren die opgenomen worden in het geheel, voordat het op een hoger
niveau, en later, bekeken wordt door het bewustzijn:
Wat grappig ... dat is een bewijs van het tegendeel: het bewuste oordeel
van Plasterk over kroketten wordt inderdaad beïnvloed door het eraan
voorafgaande eten ervan - niks vrij wil dus.
Maar het gaat Van Hintum uiteindelijk allemaal om dit soort zaken:
Stel je voor: weer een mogelijkheid om daders van misdaad beter te
ontdekken. Ze is nog niet heen over de schok van de invoering van DNA -
waardoor al vele misdadigers zijn opgepakt, soms na jaren. Op het moment van
schrijven de moordenaar van Andrea Luten
.
In de tussentijd is ook neuroloog Dick Swaab weer
eens met het idee van "Geen vrije wil" de markt opgegaan. Hier is wat
broodnodig gezond verstand (de Volkskrant, 24-09-2011, door Jeroen van Baar is masterstudent
neuroscience & cognition):
Een goed idee, maar niet helemaal juist uitgevoerd. Het
is niet alleen zo dat wij niet alle variabelen kunnen beïnvloeden - zelfs
als we dat zouden kunnen, kunnen we nog niet de uitkomst volledig
voorspellen. Zelfs de natuurkunde kan dat alleen goed als er maar twee
variabelen zijn, zoals bijvoorbeeld bij een planeet draaiende om een zon.
Maar slechts al de aanwezigheid van een derde lichaam, een andere planeet,
maakt het probleem principieel onoplosbaar
. Natuurlijk zijn er wel goede gokken te maken, vooral op kortere termijn,
maar geen sluitende uitkomst - geen sluitende conclusie. Hetgeen geldt voor
iedere proces met meer variabelen dan twee. Dus ook het proces met vele
submodules genaamd het denken. In in de fundamentele onzekerheid omtrent de
uitkomst, is er dus altijd ruimte om te kiezen. Ruimte voor vrije wil. Zoals
iedere joods-christelijk-mohameddaanse gelovige bewijst, door te kiezen voor
iets dat inmiddels bewezen is als uiterst onwaarschijnlijk.
Ja hoor, dat lukt wel. Met vrij wil verklaar je namelijk niets. Het gaat
erom dat met mechaniek nooit alles zult verklaren. Maar wel meer.
Een argument dat al eens is weerlegd met betrekking tot religie (uit In
het kort
):
Maar naast religieuzen hebben ook filosofen en de daartoe geneigden behoefte
aan vastigheid:
Waartegenover je het simpele gezonde verstand zet:
En dat niet uit een of andere principe, maar doodgewoon omdat het niet waar
is. En dat knaagt altijd in de geest.
En informaticus, filosoof en
wetenschapspopularisator Bas Haring zegt ongeveer hetzelfde maar wat korter
(de Volkskrant, 10-03-2012, column door Bas Haring):
Dit lijkt sterk op wat Alfred Korzybski, de
ontwikkelaar van de algemene semantiek
, schreef over het werkwoord "zijn": "Dusdanig vaag dat je het beter niet of
liever nooit moet gebruiken"
.
Een toepassing van de faseovergang zoals bekend uit de natuurkunde: water is
deeltjes water, en ijs is deeltjes water. Maar ijs heeft toch een essentiële
andere organisatie als water - heeft iets anders en meer dan water:
Een sluitend bewijs.
Op een of andere manier heeft Haring ervaren dat het in de
huidige wereld zeer weinig van belang is als je van iets een wetenschappelijk
sluitend bewijs levert (dit niet een absoluut bewijs, maar een
overtuigend bewijs) - de wereld wordt tenslotte geregeerd door alfa's en
gamma's. Dus vertelt hij en nog een keertje, en nog duidelijker de versie
zoals beschreven op deze website (de Volkskrant, 07-04-2012, column door Bas Haring):
Dat is natuurlijk dus hetzelfde aks
een faseovergang, en in de termen van de algemene semantiek een stapverschil
op de abstractieladder. En het woord "raken" is op de ene trap van de ladder
(de schaal van atomen) niet hetzelfde als op een andere trap (de
macroscopische voorwerpen als pennen).
Samengevat. Met als directe verlenging:
En voor de zekerheid nog maar eens een herhaling:
Of in de op deze website geprefereerde vorm: dat je op enkele losse
watermoleculen niet kan schaatsen, wil niet zeggen dat je op ijs, dat wil
zeggen: veel watermoleculen en wat extra organisatie, niet kan schaatsen.
En natuurlijk is dit weer een sluitend en afsluitend bewijs.
Met toch één "maar": het is voor ons redelijke mensen, Bas Haring, deze
redactie, de lezer die tot hier is gekomen, een sluitend bewijs. Mar niet voor
degenen voor wie er geen of onvoldoende redelijkheid bestaat. Alfa's en gamma's.
Die schuiven gewoon de redelijkheid opzij als ze dat zo uitkomt. Voor hen zou je
dus inderdaad met rede kunnen kunnen beweren dat er geen vrije wil bestaat: ze
kunnen noch zo veel lezen en horen, ze zijn en blijven slaven van emotionele en
reflexmatige impulsen die uit andere delen van hun hersenen komen.
Naar Psychologische krachten
, of site home
.
|