Linkse denkfouten: methodefouten

Een stuk als voorbeeld ter analyse van linkse methode-denkfouten:


Uit: De Volkskrant, 15-08-2005, column van Michaël Zeeman

De spiegel van Rushdie

...     'Ideologie kwam 'op de eerste plaats', zegt hij, wanneer hij het over de terroristische cel heeft waarvan Shalimar deel uitmaakt. 'De ongelovige snapt dit niet vanwege zijn obsessie met bezit en rijkdom, en geloofde dat mensen in de eerste plaats werden gedreven door sociaal en materieel eigen belang. Dat was de fout van alle ongelovigen, en ook de zwakte die het mogelijk maakte hen te verslaan. De ware krijger werd niet in de eerste plaats gedreven door wereldse verlangens, maar door wat hij als de waarheid zag.'
    De grote vergissing van het Verlichtingsdenken en daardoor van zowel het liberalisme als van het socialisme, die twee negentiende-eeuwse kinderen van de Verlichting, ligt in hun onverdraagzame materialistische levensovertuiging. Welbeschouwd verschillen de neoliberalen van nu in hun wereldbeeld en hun geschiedfilosofie nauwelijks van de marxisten van weleer. Zij denken dat het overal en altijd draait om materieel belang. Wat een eeuw geleden werd aangekondigd als 'de wereldrevolutie' en het met een bizar optimisme tot vijftien jaar terug volhield, doet zich tegenwoordig voor als het geloof in de onvermijdelijkheid van de globalisering. Zoals die revolutie niet te stoppen was, zo heet het nu dat die globalisering onstuitbaar is. Rushdie weet wel beter.
    In zijn opstel, dat zaterdag in deze krant stond, pleit hij voor Verlichting in de Islam. In zijn roman, daarentegen, houdt hij de wereld van de Verlichting, het Westen, een spiegel voor.
 

Red.:   Dit stuk bevat een aantal van de kenmerkende slordigheden van het links- en alfa-intellectuele denken. Wat betreft Zeeman begint het met de de relatie tussen liberalisme en socialisme en het Verlichtingsdenken. Het gaat als volgt: socialisme en liberalisme zijn onverdraagzaam materialistisch (en deugen dus niet), socialisme en liberalisme zijn kinderen van de Verlichting, dus de Verlichting maakt een grote vergissing (deugt niet). Het is zoiets als: met een hamer kan je iemands hersens inslaan, een hamer is van ijzer, dus ijzer deugt niet. Let vooral op de laatste stap: men verwacht: "dus de hamer deugt niet", op zich al onjuist, maar het het is erger, er wordt ook nog een stap terug gemaakt. Dit doet niets af aan de eventuele fouten van het socialisme of liberalisme, inclusief hun materialisme. Maar het doet wel af aan het oordeel over de Verlichting: het deugt niet. En aangezien de Verlichting de ene partij is in een tegenstelling waarin de ander de niet-gegronde ideologie is, vrijwel altijd religie, lijkt Zeeman hier partij te kiezen voor religie.

Een soortgelijke vergissing komt voor in het Rushdie deel van het artikel. Hij wordt aangehaald als schrijvende 'De ongelovige snapt dit niet vanwege zijn obsessie met bezit en rijkdom, en geloofde dat mensen in de eerste plaats werden gedreven door sociaal en materieel eigen belang. Dat was de fout van alle ongelovigen, ...'. Dit is meerdere opzichten onjuist. Ten eerste zijn niet alle ongelovigen geobsedeerd door materiële zaken, het komt wel veel voor bij de top, maar dat is meestal een uiterlijk vertoon van een andere obsessie: die naar macht. Ten tweede zijn vele gelovigen minstens net zo geobsedeerd door materiële zaken, bijvoorbeeld alle gelovigen die naar het westen komen, dat wil zeggen tegen hun religieuze achtergrond in gaan ten gunste van die materiële zaken; het lijkt dus zelfs waarschijnlijk dat gelovigen wat dit betreft nauwelijks beter zijn dan ongelovigen. Ten derde: waar het uiteindelijk meestal neerkomt op macht en controle over de medemens, is de gelovige geen haar beter dan de gelovige, hij verschilt alleen in de ideologie die hij wil opleggen, en hij heeft geen enkel bewijs dat zijn ideologie beter is. Hier is het zo dat er stevige aanwijzingen zijn dat het machtsverlangen van de religieus, zijn bekeringsdrang, tot meer ongeluk leidt dan het materialisme, men hoeft slechts een paar plaatsen te noemen waar ideologische burgeroorlogen worden gevoerd, ten kost van het materialistische levensbelang van alle betrokkenen (Soedan, en dergelijke).

Als Rushdie het westerse denken een spiegel voorhoudt, is het in eerste instantie toch een spiegelbeeld dat ons leert dat we zuiverder moeten leren denken, dat we er niet met een beetje ideologisch redeneren op een vloeitje vanaf komen. De fout in de redenatie van Rushdie is niet meer dan die van iemand die zeer onzorgvuldige met zijn categorieën omgaat. De fout van  Zeeman is erger - die is van de soort van de "jas en tas" denkfout , met jas en tas vervangen door ideeën.


Naar Linkse denkfouten , Politiek lijst ,  Politiek & Media overzicht  , of site home .