Bronnen bij Gezag en macht: vrijwilligheid

Voor het spel van gezag tussen leider en de rest is de factor van vrijwilligheid cruciaal - zodra er geen vrijwilligheid is, of  een zekere minimale waarde van vrijwilligheid, gaat de onderlinge verhouding over op die van macht. De term "vrijwilligheid" was in de oorspronkelijke versies van het artikel niet gevallen, en is afkomstig van deze bron (de Volkskrant, 25-09-2010, door Meindert Fennema, hoogleraar politieke theorie van de etnische verhoudingen aan de Universiteit van Amsterdam):

  De gammacanon (39)

Politicologie | Macht | In een democratie dragen kiezers hun oordeel over aan politici. Daarmee wordt macht gelegitimeerd.

Tussentitel: Wie te lang op basis van dwang regeert, komt in de problemen

...  Leden van de bestuurlijke elite beschouwen zichzelf liever als invloedrijk dan als machtig. Maar de mens en die zo'n invloed ondergaan, hebben de neiging de elite als machtig te beschouwen.
    Macht is de kans dat bevelen worden opgevolgd, zo meende socioloog Max Weber. Die kans is het grootst als er sprake is van dwang. Maar degene die te lang op basis van dwang probeert te regeren, komt in problemen. 'Men kan met bajonetten alles doen, behalve erop zitten', wist de Franse kardinaal Richelieu al in de 18de eeuw.
    Als bevelen vrijwillig worden opgevolgd, dan spreken wij van gezag. Maar gezag wordt ook wel verbonden met het op voorhand aanvaarden van nog onbestemde beslissingen of zelfs beslissingen die nog niet genomen zijn. Zonder deze tweede vorm van gezag zou een politiek stelsel niet kunnen functioneren. Politiek gezag wordt, vanuit een liberaal-democratisch perspectief, daarom wel gedefinieerd als 'het overdragen van een politiek oordeel'. In een democratische samenleving wordt die overdracht niet gelegitimeerd op religieuze of traditionele gronden. De constitutionele monarchie, waarin het staatshoofd uitsluitend wordt benoemd omdat hij of zij het oudste kind is van het vorige, is een van de belangrijkste restanten van traditioneel gezag in ons gedemocratiseerde bestuur.   ...

Dat laatste is in onze terminologie dus geen gezag, maar macht. Fennema schetst ook enige factoren van het spel in de aanloop naar gezag, voor het geval van de politiek (noot: "(ex) post" is: "achteraf", en "(ex) ante" is "vooraf")
  In een democratie wordt macht alleen politiek gelegitimeerd: de macht kan uitsluitend op grond van politieke procedures worden uitgeoefend. Degenen die gehoorzamen ('hun politiek oordeel overdragen'), moeten erop kunnen vertrouwen dat er op basis van die procedures verantwoorde politieke besluiten worden genomen. De vraag is of gezag zich uitsluitend 'procedureel' laat afleiden. Degenen die hun politieke oordeel overdragen, moeten toch wel het gevoel hebben dat de besluiten genomen worden op basis van algemeen aanvaarde criteria. Zonder een zeker vertrouwen in de kwaliteit van de de politieke elite kan geen politieke macht blijvend bestaan. Politici kunnen dat vertrouwen voor een deel verwerven op dezelfde manier als deskundigen gezag opbouwen door hundeskundigheid te 'bewijzen'. Zij doen dat als groep vaak ex post doordat hun adviezen en voorspellingen realistisch blijken te zijn. Maar de individuele deskundige doet dat ook ex ante, in een permanente discussie met collega's. Dezelfde mechanismen zorgen voor vertrouwen in de politieke elites. Burgers dragen hun politieke oordeel alleen over aan politici die hun competentie hebben bewezen (ex ante) en bereid zijn hun kennis en oordeel steeds opnieuw ter discussie te stellen (ex post).

Allemaal ook gezond verstand.
    Het begrip vrijwilligheid en het belang ervan is op deze website eerder behandeld in de context van kwaliteit in het algemeen hier , en meer specifiek in dat van arbeid hier .


Naar Gezag en macht , of site home .

29 sep.2010