De vrije wil en creativiteit

Van oudsher bestaat er een grote verering en waardering voor het vrije deel van de geest, het deel dat niet verbonden is met de werkelijkheid zoals dat tot uiting komt met betrekking tot kunstzinnige uitingen, wetenschap, en creativiteit in het algemeen. Het kunnen doen van een creatieve bijdrage aan de geschiedenis van de mensheid, je naam achter te laten, is algemeen erkend als een van de grote doelen in het leven. En dat kan het alleen zijn door de ongeëvenaarde waardering voor het creatieve. Hoewel niet direct te bewijzen, zijn er toch redelijk concrete aanwijzingen dat deze vorm van verering en waardering stamt van het allereerste begin van de mensheid, en teruggaat tot verwante soorten als Neanderthalers.

Aan de andere kant kan de vrijheid in de geest ook als inspiratiebron dienen voor handelingen met destructieve uitkomsten voor de werkelijkheid. Het doden van een ander wezen anders dan voor voedselvoorziening is het duidelijkste en misschien wel oudste voorbeeld. Dit soort handelen zullen we hier gelijk stellen aan wat normaal als “kwaad” wordt aangeduid.

De mogelijkheden geboden door het vrije deel van de geest zijn dus geen automatische verbetering, er komen keuzes aan te pas. Keuzemogelijkheden leiden tot onzekerheid, en van psychologische studies is bekend dat onzekerheid voor de meeste mensen geen prettig gevoel is .

Van het begin van de historie van de mensheid zijn dan ook pogingen gedaan om die onzekerheid te verminderen. De bekendste uitingsvorm daarvan is religie. Het doel van religie is zingeving en het duiden van onzekerheden, en deze twee zaken zijn ten nauwste verbonden: zinvolle zaken moeten wel een duidelijke oorsprong hebben .

De moderne tijd kenmerkt zich door het feit dat een belangrijk deel van de verklarende rol van de religie is overgenomen door de wetenschap. Dat wil zeggen, in de Westerse beschaving, en voor meer intellectuele en toplagen van de bevolking. Bij de rest van de mensheid, het overgrote deel, blijft de angst voor de onzekerheid bij het grootste deel der mensheid dusdanig groot dat de religie voor hen een belangrijke rol speelt.

De wetenschap is dusdanig succesvol in het verklaren, dat ook binnen de intellectuele en toplagen er weerstanden tegen zijn ontstaan, omdat men denkt dat door die toenemende verklarende kracht het gebied van de vrije geest wordt beperkt, en wel in steeds grotere mate. Dat uit zich mede in de ongezonde aandacht die de negatieve kant van de creativiteit, het slechte of het kwaad, heeft gekregen. Daarover gaat het verder in Creativiteit en slechtheid .


Naar Psychologische krachten, vrije wil  , Psychologie lijst , Psychologie overzicht , of site home .